Agrofood & Groene Ruimte Brabant Noord

Donjon, Nijmegen
't Juffere Oploo
Frisselstein, Veghel

De geschiedenis terughalen door cultuurhistorische gebouwen te herbouwen was lang on-bespreekbaar. Door professionals werd het afgedaan als kitsch. Nu er steeds meer naar burgers geluisterd wordt is dit thema bespreekbaar geworden. In het nieuws is de herbouw van de Donjon in Nijmegen (zie de berichten hieronder). Ook in Oploo (Kasteel 't Juffere) en Veghel (Kasteel Frisselstein) zijn inwoners actief om herbouw van cultuurhistorisch erfgoed te realiseren.


Luide roep om herbeleving van verleden

Het succes van de steigerdonjon heeft velen verrast. Honderdduizend mensen zijn al naar boven gegaan. Het debat over de herbouw wordt in elke kroeg gevoerd. De roep om herbeleving van het verleden door ‘oud’ te herbouwen, klinkt in meer steden en dorpen.
Honderddertig jaar geleden werd de Groningse Herepoort, gebouwd in 1672, van de sloop gered. Niet door Groningers, maar door een Amsterdamse architect. Hij haalde de poort op en plaatste het monument bij het Rijksmuseum. Daar staat het gebouw nog steeds. Groningen heeft echter spijt. Onlangs is er een actie gestart om de poort terug te halen naar het noorden. De Groningers willen het verleden herbeleven met echte, authentieke gebouwen. De identiteit van de stad wordt ermee versterkt, zo is het argument. In Amsterdam voeren de Vrienden van de Binnenstad al jaren actie voor herbouw van de Haringpakkerstoren nabij de Prins Hendrikkade. En het ziet er goed uit voor de Vrienden. De bouwaanvraag is ingediend, de lokale politiek is enthousiast. De toren verdween in 1829. De bouwtekeningen zijn echter bewaard gebleven en daarmee is het mogelijk het uiterlijk van de toren tot in detail terug te brengen. Met de toren vallen ook de andere gebouwen weer op hun plaats. Het gebouw versterkt de trots van de Amsterdammers op hun historie, zeggen de actievoerders.Het is een gevoel dat veel Nijmegenaren zullen herkennen. Al decennia wordt gesproken over herbouw van de Valkhofburcht. In de beginjaren negentig van de vorige eeuw leek het te gaan lukken. Maar de combinatie met allerlei commerciële initiatieven op dezelfde plek zorgde ervoor dat het herbouwplan sneuvelde, al was de meerderheid in de gemeenteraad die het plan tegenhield, destijds heel klein.De overweldigende kracht die de steigerdonjon uitstraalt, heeft er in korte tijd opnieuw voor gezorgd dat de herbouw – alleen de reuzentoren in dit geval – op de agenda staat en er zelfs een referendum over komt. Het is de revanche van de stad op de voormalige Gelderse machthebbers die in 1798 ondanks veel verzet in Nijmegen de burcht helemaal lieten afbreken.Maar hoe groot is de kans dat de donjon werkelijk herbouwd wordt, zelfs na een positieve referendumuitslag? Er zullen heel wat partijen, naast burgers en de raad, over de herbouw oordelen. Zoals de lokale commissie Beeld en Kwaliteit en de Rijkdienst voor Monumenten en de Rijksdienst voor Archeologisch Bodemonderzoek. Het Valkhofpark met ruïne en kapel is een rijksmonument; zelfs de bodem is beschermd. En dat geldt ook voor het stedenbouwkundig front van de Valkhofheuvel. Het Valkhof van nu is ‘nationaal erfgoed’. Hieraan knutselen, hoe goed bedoeld ook, zal veel vragen oproepen bij de monumentendeskundigen. In het land zijn diverse voorbeelden dat Monumenzorg flink dwars kan liggen. Bij de herbouw van kasteel Montfort in Limburg stelde de Rijksdienst zich zeer stroef op. Onder meer omdat er geen oorspronkelijke bouwtekeningen waren. Positief voor de donjonvoorstanders is dat er inmiddels aan de herbouw wordt gewerkt. Een nee is dus niet altijd een definitief nee, kan Nijmegen hieruit leren.Adjunct-directeur Aart de Vries van de Rijksdienst voor Monumentenzorg schreef in 2002 op persoonlijke titel een discussiestuk over het verlangen van mensen de verloren tijd terug te brengen in het stadsbeeld via de reconstructie van complete gebouwen. Hij toonde zich sceptisch over die dromen. Daarbij maakte hij een uitzondering voor gebouwen die in de oorlog verloren zijn gegaan.Hij waarschuwde op basis van zijn ervaringen dat het verlangen van de oudheidminnaars nog al eens misbruikt wordt door projectontwikkelaars. Zo’n ontwikkelaar ziet soms zijn kans schoon om een zeer lucratieve bouw er door te drukken inclusief hotel en casino. Hij verwijst in dit verband ook naar de herbouwplannen van de complete Valkhofburcht in de jaren negentig.De Vries erkent overigens dat het de toerist en de burgers mogelijk niks kan schelen of hij naar een oorspronkelijk oud gebouw kijkt of naar een namaakoptrekje. Maar hij waarschuwt dat wellicht geen enkele reconstructie in staat is de geschiedenis werkelijk te doen beleven. De werkelijke materiële ouderdom is niet na te maken, stelt hij.Toch verzet De Vries zich niet tegen elke herbouw. In Schagen heeft de Rijksdienst meegewerkt aan de herbouw van een oud slot. Ook dat was op een archeologisch beschermd terrein. De Vries verklaart de steun van de Rijksdienst door erop te wijzen dat plannenmakers geen replica van het oorspronkelijke kasteel wilden. Dat zou geschiedvervalsing zijn geweest. Toegeven aan gevoelens van nostalgie vindt De Vries te gemakkelijk. Schagen is een voorbeeld omdat hier met een knipoog naar het verleden is gebouwd. Het historisch motief is opnieuw gewaardeerd. Het Romeins park in Xanten waardeert De Vries omdat het hier niet gaat om herstel van een verdwenen situatie. Het park met zijn gebouwen is een manier om de resultaten van archeologich onderzoek weer te geven. Wetenschap en educatie gaan in Xanten hand in hand. „En dat maakt de reconstructie hier succesvol“, aldus De Vries.Nijmegen kan heervan leren. Gelderlander 14 januari 2006.

Herbouw donjon zorgt nu voor denkwerk
Door onze verslaggever
NIJMEGEN - De Nijmeegse raad dubt over de voorwaarden voor het referendum over de donjon. Aannemers denken na over de bouwkosten en de Rijksdienst Monumentenzorg werkt aan een advies over de herbouw. De donjon is hot. Voor een kleine vier miljoen euro kunnen de lokale aannemers, verenigd in het NVOB Cultuurfonds, de reuzentoren van de voormalige Valkhofburcht herbouwen. In authentieke stijl.
(Illustratie: Royal Haskoning)
Uiteraard niet met muren van 1,60 m dik. Maar wel met echte tufstenen uit de Eifel. Binnen zal het bouwwerk voldoen aan alle moderne brand- en veiligheidseisen. En natuurlijk aangepast voor gehandicapten. Op alle verdiepingen is voldoende lichtinval. Dat laatste betekent wel dat de historie een beetje geweld wordt aangedaan. De donjon die zes eeuwen het stadsbeeld bepaalde, kende vroeger alleen op grote hoogte ramen. Het was immers een verdedigingstoren waar de bewoners zich bij gevaar in konden terugtrekken, veilig voor de vijand. Nu moet de toren vooral een attractie worden. Hoe meer mensen de nieuwe donjon betreden, hoe beter. Want de aannemers nemen de bouwkosten zonder enige subsidie van de gemeente voor hun rekening, al hopen ze wel op Europese fondsen. En de provincie zou moeten bijdragen. In 1798 verdiende de Gelderse Staten immers 90.000 gulden aan de afbraak. Nijmegen zag er niks van terug. De exploitatie zou verder gedekt moeten worden door entreeinkomsten en consumpties van bezoekers in een van de horecaverdiepingen. Verder rekenen de bouwers erop dat de gemeente afziet van een ozb-aanslag, precario en bouwleges. De Stichting Donjon gelooft in haar verhaal en is overtuigd van een positieve referendumuitslag, welke vraag de gemeenteraad ook aan de kiezer gaat voorleggen. Het optimisme is zo groot dat de stichting al een convenant met de werkvoorziening Breed heeft afgesloten over de inzet van leerlingbouwvakkers. Op het Valkhofterrein kunnen jongeren straks het restauratievak leren.De angst dat de Rijksdienst voor Monumentenzorg en de Rijksarcheologische Dienst roet in het eten gooien door elke aantasting van de Valkhofbodem te verbieden, is volgens de stichting ongegrond. Beide instanties hebben laten weten dat ze nog voor de referendumdag met een integraal advies komen. Ze behandelen daarin de consequenties voor het ‘beschermd stadsbeeld’ (Valkhof en stuwwal), de relatie van de nieuwe toren met de Barbarossaruïne en Valkhofkapel en de gevolgen voor de verborgen bodemschatten. gelderlander 12 januari 2006.

Resultaat en uitsag referendum Nijmegen:

http://www.nijmegen.nl/Actueel/referendumdonjon/index.asp